Momenteel houdt de Corona-crisis Nederland en de wereld in een ijzeren greep. Er is geen ontkomen aan. Allerlei maatregelen worden ons van bovenaf opgelegd. Zo zullen er bijvoorbeeld dit jaar geen centraal schriftelijke eindexamens gehouden worden. Uniek? Nee hoor! Lees maar verder.
In juni 1944 (D-day was op 6 juni 1944) slaagden alle eindexamenkandidaten van het Gymnasium, HBS-A en de 19 overgebleven kandidaten van HBS-B van de RK Lycea in ’s-Hertogenbosch. Het heeft er alle schijn van, dat in deze barre tijden op het eind van de Tweede Wereldoorlog niemand mocht zakken.
Dolle Dinsdag
Het daarop volgende schooljaar 1944-1945 startte zeer turbulent. Op maandag 4 september was de eerste lesdag van het nieuwe schooljaar. Het was zeer onrustig in het land. De geallieerde legers waren al opgerukt tot in België en Doornik en Namen waren al ingenomen. De paniek sloeg toe. Duitse legereenheden hergroepeerden zich. Massale troepenverplaatsingen van Duitse kant vonden plaats in en rond ’s-Hertogenbosch. Rector Bauwens en rectrix Van Mackelenbergh besloten de leerlingen naar huis te sturen. Ze dachten dat het niet zo lang meer zou duren. De bevrijding stond immers voor de deur. ‘s-Hertogenbosch zou echter nog enkele zeer benauwde weken doormaken. De bezetters begonnen in september met de vernietiging van de administratie en verlieten de door hen gevorderde gebouwen. Op 15 september 1944 meldde rector Bauwens aan het bestuur van OMO: “Het gebouw is nog niet vrij. De binnenplaats ligt vol kuilen en loopgraven, de muren der klassen zijn vuil, gordijnen zijn weggehaald of hebben zoveel franjes en scheuren en zijn zo versleten, dat ze niet meer te gebruiken zijn”.
Bevrijding van de stad
In de week van 22 oktober werd er hevig om de stad gevochten. De 53e Welsh Division bevrijdde onze stad op vrijdag 27 oktober was de strijd gestreden en waren de Duitse bezetters voorgoed uit onze stad verdwenen. Den Bosch was bevrijd. Maar de school zou nog lang niet kunnen starten. De bruggen waren opgeblazen en alle telefoonverkeer lag plat. Vanaf half november konden de inwoners van de stad - gedeeltelijk - weer gebruik maken van water en elektriciteit. Pas eind februari 1945 zou de stad weer over gas beschikken.
Bovendien waren de lyceumgebouwen ook niet beschikbaar voor de school. Want de legerleiding van de geallieerde bevrijders namen bezit van de voorbouw van de school. De achterbouw werd door de Nederlandse autoriteiten gevorderd als interneringskamp voor NSB-ers, andere pro-Duitse Nederlanders en Rijks-Duitsers. Ten slotte kwam er nog een derde bestemming voor het gebouw: de kantoren van de Bijzondere Rechtspleging werden ook nog in het schoolgebouw gevestigd.
Ter compensatie stelden de geallieerden zes lokalen aan de beide lycea beschikbaar. Speciaal voor de eindexamenklassen. Voor deze leerlingen begonnen de lessen weer op 11 december 1944. Zij moesten de opgedane achterstand inlopen. De kerstvakantie werd ingekort. Vanaf januari 1945 kwamen ook de andere leerlingen weer naar school, voor slechts één of twee dagen in de week. Maar dit opstartproces verliep uiterst ongelukkig, niet alleen vanwege het gebrek aan ruimte, maar ook door het gebrek aan kolen voor de verwarming. De in dikke jassen gehulde docenten liepen de lokalen langs en namen het huiswerk in. De ijsbloemen stonden op de ramen. Pas in april 1945 zou er weer volgens het oorspronkelijke rooster les gegeven worden.
Zoals bij u bekend, werd pas in mei 1945 de rest van Nederland bevrijd. De gedachte aan een eindexamen bleek volstrekt irreëel. Het Ministerie van Onderwijs ging over tot een landelijke regeling: alle leerlingen die in een eindexamenklas zaten, ontvingen hun diploma zonder examen te doen. Zouden de leerlingen hierover geklaagd hebben?
René Kok
Geraadpleegde literatuur
· Jubileumboek Sint-Janslyceum 75 jaar.
· W. Schrover en R. Kok: “In de klas niet over politiek praten”, in: Wegens Bijzondere Omstandigheden, ’s-Hertogenbosch in bezettingstijd, 1940-1944.
@Nieuwsbrief 3, mei 2020